Διαστάσεις πανδηµίας λαμβάνει η έκθεση των παιδιών στις οθόνες των κινητών και των τάμπλετ από πολύ μικρή, ακόμη και τη βρεφική ηλικία. Παιδαγωγοί, εκπαιδευτικοί και ψυχολόγοι αρχίζουν ήδη να διαπιστώνουν τις μαθησιακές δυσκολίες που προκαλεί η ψηφιακή ζωή των παιδιών: Εχουν εθιστεί στο διαρκές και έντονο ερέθισμα που δίνουν οι συσκευές, είναι πια πολύ πιο δύσκολο να συγκεντρωθούν σε κάτι άλλο. Ο τρόπος με τον οποίο μαθαίνουν έχει αλλάξει, χάνουν το ενδιαφέρον τους για τα βιβλία, και όταν δεν είναι «συνδεδεμένοι» παραπονιούνται πως βαριούνται.
Οι πρώτες επιπτώσεις φαίνονται στο δημοτικό σχολείο, ωστόσο στο γυμνάσιο τα προβλήματα εντείνονται. «Είναι οι συνέπειες όταν η οθόνη κάνει babysitting…Είναι το μόνιμο παράπονο των γονιών. Τα παιδιά δεν διαβάζουν στο σπίτι βιβλία, γιατί είναι συνεχώς μπροστά σε ένα τάμπλετ. Αυτό τα κουράζει, τους αποσπά την προσοχή και δεν εξασκούνται –δεν τους γίνεται συνήθεια– να δίνουν χρόνο σε ένα βιβλίο, που θέλει εστίαση.
Στην τάξη είναι νευρικά. Να σας πω πως όταν στις εκθέσεις γράφουν για τη σχέση με τους φίλους τους, μιλούν για τις συνομιλίες τους μέσα από ψηφιακά δίκτυα και πλατφόρμες και όχι π.χ. στο πάρκο ή σε μια βόλτα» ανέφερε στην «Κ» η καθηγήτρια Παιδιατρικής στην Ιατρική Σχολή Αθηνών, Μαρίνα Τσολιά.
Ηδη από δύο (!) χρόνων πολλά παιδιά «παίζουν» με το τάμπλετ των γονιών τους ή διαθέτουν τα ίδια τάμπλετ ή κινητό τηλέφωνο. Ωστόσο, η χρήση των συσκευών αυτών «μονιμοποιείται» από το δημοτικό σχολείο. Ερευνα από την αρμόδια Μονάδα του Νοσοκομείου Παίδων Αγία Σοφία – Αγλαΐα Κυριακού έχει δείξει ότι το 78% των παιδιών ηλικίας 5 έως 12 ετών χρησιμοποιεί το Ιντερνετ, ενώ το ποσοστό ανεβαίνει στο 90% στην ηλικιακή ομάδα 10-12 ετών.
«Οι άνθρωποι σκέφτονται ότι τα τάμπλετ είναι ηλεκτρονικά παιχνίδια. Αλλά δεν είναι. Κάναμε μία έρευνα για τον χρόνο που ένα βρέφος 18 έως 24 μηνών πρέπει να σπαταλά με τα αγαπημένα του παιχνίδια – ένα βιβλίο, έναν κύβο, ένα αυτοκινητάκι, μία κούκλα. Είναι κατά μέσο όρο 20 λεπτά.
Εντούτοις τα παιδιά σπαταλούν στο τάμπλετ πολύ περισσότερο χρόνο. Αυτό μόνο μας λέει ότι πρόκειται για μία θεμελιωδώς διαφορετική εμπειρία. Κατ’ αυτόν τον τρόπο βέβαια, μπορεί η χρήση των συσκευών αυτών να καταλήξει ψυχαναγκαστική, παθολογική και εθιστική. Και ο χρόνος μπροστά στη συσκευή αντικαθιστά άλλες σημαντικές δραστηριότητες για την ανάπτυξη του παιδιού, όπως το διάβασμα, η άσκηση, το παιχνίδι, οι ανθρώπινες συναναστροφές», παρατηρεί, μιλώντας στην «Κ» για το θέμα, ο Δημήτρης Χρηστάκης, καθηγητής Παιδιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον και διευθυντής του Κέντρου για την Παιδική Υγεία, Συμπεριφορά και Ανάπτυξη στο νοσοκομείο Παίδων του Σιάτλ.
«Τα παιχνίδια στους υπολογιστές είναι φτιαγμένα έτσι ώστε να δημιουργούν εξάρτηση στον χρήστη τους. Το κύριο χαρακτηριστικό τους είναι πως παρέχουν άμεση ανταμοιβή, όπως π.χ. η ντοπαμίνη, και επηρεάζουν τα κέντρα του εγκεφάλου», παρατηρεί στην «Κ» η Ιλια Θεοτοκά, κλινική ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο.
Οταν ο έφηβος διαβάζει και έχει δίπλα του ένα κινητό τηλέφωνο κουράζεται πάρα πολύ. Είναι στην ηλικία που οι νοητικές του λειτουργίες είναι πολύ ισχυρές και αυτό το δίπολο τον στρεσάρει. Ο εγκέφαλός μας δεν είναι φτιαγμένος για έντονες παράλληλες εργασίες. Τις διεκπεραιώνει αλλά αυτό έχει ένα κόστος. Σε μελέτες έχει βρεθεί ότι μια πνευματική εργασία μπορεί να καθυστερήσει έως και 400% όταν διακόπτεται από δραστηριότητα κάποιας οθόνης που βρίσκεται δίπλα. Μάλιστα επηρεάζεται ακόμη και όταν ο έφηβος αποφασίσει να αγνοήσει το κινητό του τηλέφωνο. Και αυτό γιατί το έχει στο μυαλό του και αυτό επηρεάζει την εστιασμένη προσοχή του.
Οπως αναφέρουν οι γιατροί, ακόμη κι αν μειωθούν οι ώρες χρήσης μιας συσκευής οθόνης, το παιδί έχει μάθει να κάνει πολλές λειτουργίες μέσα από την οθόνη, όπως ας πούμε να μελετά και να διασκεδάζει. Δεν του είναι οικείοι, έχουν «εξασθενήσει» οι άλλοι τρόποι χαλάρωσης. Για να συμβεί αυτό μετράει η ηλικία του παιδιού όταν απέκτησε την πρώτη του συσκευή και η χρήση που έκανε.
Οι αριθμοί
Εως και 400% μπορεί να καθυστερήσει μια πνευματική εργασία όταν κάποια οθόνη βρίσκεται δίπλα
78% των παιδιών ηλικίας 5 έως 12 ετών χρησιμοποιούν το Ίντερνετ
30% των παιδιών εκτίθενται στην οθόνη πριν από τα δύο τους χρόνια και το 60% πριν από τα 5
Πριν από τους 18 μήνες, δεν πρέπει τα βρέφη να εκτίθενται σε οθόνη σύμφωνα με την Αμερικανική Παιδιατρική Εταιρεία
70% των Ελλήνων 15χρονων δηλώνουν ότι το διάβασμα δεν συγκαταλέγεται στις αγαπημένες τους συνήθειες, σύμφωνα με έρευνα του ΟΟΣΑ
Πόση ώρα μπορούν να συγκεντρωθούν τα παιδιά
Έως 2 ετών: 4 – 6 λεπτά
Έως 4 ετών: 8 – 12 λεπτά
Έως 8 ετών: 15 – 25 λεπτά
Έως 10 ετών: 20 – 30 λεπτά
Έως 15 ετών: 25 – 35 λεπτά
Έως 18 ετών: 32 – 48 λεπτά
Aνεξάρτητα από την εξέλιξη του Διαδικτύου και την ενασχόληση με την τεχνολογία, η ευχαρίστηση του διαβάσματος ή, πιο σωστά, το διάβασμα για ευχαρίστηση απασχολεί τις διεθνείς εκπαιδευτικές έρευνες εδώ και χρόνια. Οταν οι μαθητές εμπλέκονται ενεργά με το διάβασμα δίνουν στον εαυτό τους ευκαιρίες μάθησης που ισοδυναμούν με αρκετά χρόνια εκπαίδευσης. Το διάβασμα για ευχαρίστηση μπορεί να είναι τόσο ουσιαστικό που να αντισταθμίσει το χαμηλό κοινωνικο-μορφωτικο-οικονομικό επίπεδο.
Ο πολιτισμός της οθόνης, λοιπόν. Δεν βλέπουμε όμως όλοι τα ίδια πράγματα όταν κοιτάζουμε εικόνες. Η αντίληψη αυτή επηρεάζεται από παράγοντες όπως το φύλο, το επάγγελμα, η ηλικία, οι αξίες, τα κίνητρα, οι θρησκευτικές πεποιθήσεις, η κοινωνικο-οικονομική θέση, η εκπαίδευση ή οι συναισθηματικές καταστάσεις. Ομως και αυτή η δεξιότητα καλλιεργείται. Ο Αμερικανός φιλόσοφος Don Idhe έχει γράψει σχετικά ότι «με την τεχνολογία θα μπορούσε να συνδεθεί ολόκληρο το πλαίσιο των ενδιαφερόντων μας από την επιστημολογία μέχρι την αισθητική και την ηθική».
Αξιοποίηση της τεχνολογίας, λοιπόν, με τρόπο που θα δώσει κίνητρο στους μαθητές να ανακαλύψουν τη γνώση και να χτίσουν την καινούργια. Ναι, μέσα από την οθόνη, με το tablet και το κινητό στο σχολείο. Να καλλιεργήσουμε την παραγωγική χρήση των ψηφιακών εργαλείων. Να δούμε ως ευκαιρία την εξοικείωσή τους με τις ηλεκτρονικές συσκευές για να πλησιάσουν και να βυθιστούν στην ανάγνωση.
Ναι, να διαβάσουν λογοτεχνικά κείμενα μέσα από το tablet και ας μην έχει τη μυρωδιά του χαρτιού και την αίσθηση της αφής, δεν πειράζει. Το μήνυμα, οι εικόνες, οι ιδέες του Ντίκενς, του Ουγκό, του Καζαντζάκη, του Σαμαράκη, του Σάλιντζερ, του Θερβάντες, του Οργουελ και του Καμύ θα είναι πάντα εκεί και μέσα στο tablet. Να πώς ανοίγουν οι ορίζοντες, πώς η χρήση της τεχνολογίας μπορεί να επαναπροσδιορίσει πνευματικά την ανθρώπινη ζωή.
Κάπως έτσι, όπως προσέγγισε ο Αρι Φόλμαν την Αννα Φρανκ και ίσως –για τους εραστές του εντύπου– μετά την ψηφιακή ανάγνωση οδηγηθούν και στα ράφια της βιβλιοθήκης…
Κωσταντίνος Ν. Μουρούτης
Πηγή:
Πώς ο εθισμός στην οθόνη αλλοιώνει τη σκέψη των παιδιών